Persoonlijkheid  ·  Presteren  ·  Relaties

Is het leven maakbaar?

16 juni 2021

De maakbaarheid van het leven

We worden op het internet, social media en binnen sociale netwerken gebombardeerd met informatie, visies, methodieken, trainingen en kant-en-klare ‘oplossingen’ voor het maakbare leven. Nadat wij ons bewust werden van dit overweldigende aanbod, volgde een gezonde dosis verwondering en overpeinzingen, wat resulteerde in de vraag: is het leven maakbaar?

In deze blog delen we onze visie op deze vraag, zonder de illusie of de intentie te hebben een pasklaar antwoord te kunnen en willen formuleren. Ons doel is vooral om je bewust te maken van deze vraag en eventueel een aanzet te geven voor jouw zelfonderzoek.

Een filosofisch vraagstuk

Wij zien de vraag “is het leven maakbaar?” vooral als een filosofische vraag. Mensen die een vraag stellen, willen graag duidelijke, heldere en vastomlijnde antwoorden ontvangen. Begrijpelijk, maar binnen de filosofie gaat het juist om de inhoudelijke zoektocht, betekenisvolle discussies en afwegingen. Zoals de filosoof Russell al zei: “Filosoferen is speculeren over dingen waarover we tot dusver geen definitieve kennis bezitten”.

De drang naar maakbaarheid

Als we Instagram openen, krijgen we veelal een inkijk in het “perfecte” en “maakbare” leven van anderen. Zelden zien we een foto met een rauwe emotie, of iemand op z’n meest kwetsbare moment. Het roept bij ons de associatie op dat we gelukkig “moeten” zijn, dat we succesvol moeten zijn. En dat in een bredere context getrokken: we lijken zoveel te moeten…

Wil je hier niet in mee, dan ben je al snel een “buitenstaander”. En iemand die graag in deze sneltrein mee wil, maar het niet kan vol kan houden, bestempelen we al vlug als “ziek”. Kenmerkend voor deze toch wel populaire levenskunst, is dat er een “maakbaar leven” wordt nagestreefd, dat gedreven lijkt te worden door een soort “moeten”. Het is een levensvisie- en kunst die gericht is op meer, groter en beter: meer status, macht, geld, vakanties, groter huis, betere auto, televisie, telefoon, enz. 

Afgaande op o.a. de media (social media, reclame, films, series, goeroes, etc.) die ons deze ideaalbeelden voorschotelen, ontstaat het idee dat het leven in een bepaalde mate (of misschien zelfs volledig) maakbaar is. In onze beleving wordt op z’n minst de overtuiging gedeeld en geprojecteerd dat je veel controle hebt op jouw leven.

De keerzijde van de drang naar maakbaarheid

Er zijn dus veel geluiden die ons een beeld voorschotelen dat het leven maakbaar is. In Nederland bijvoorbeeld, hebben we een hoge levensstandaard. We beschikken hier over medische zorg, voldoende voeding, woongelegenheden, geld, sociale voorzieningen, toegang tot onderwijs, rechtspraak, toegang tot veel informatie en kansen (bijvoorbeeld op gebied van carrière). Deze levensstandaard, gecombineerd met het beeld wat we vanuit de media voorgeschoteld krijgen, versterkt de kracht van het idee dat het leven maakbaar is, enorm!

Maar…

Hoe kan worden verklaard dat uit statistieken blijkt dat meer dan 4 op de 10 mensen ooit in zijn leven te maken krijgt met een psychische aandoening en dat depressie de meest voorkomende aandoening is? En hoe kan worden verklaard dat 20% van de mensen die werken, te maken heeft met een lichte of matige psychische aandoening? (Cijfers afkomstig van trimbos.nl).

Easterbrook concludeert in zijn boek “The Progress Paradox” dat ondanks de enorme welvaart, iedereen steen en been klaagt en zich ongelukkig lijkt te voelen. Sterker nog: we zien dat het psychisch lijden de laatste jaren alleen maar lijkt toe te nemen. We willen niet de indruk wekken dat de cijfers met betrekking tot psychische aandoeningen en de conclusie van Easterbrook alleen hun oorsprong vinden in de drang naar een perfect en gelukkig leven en het idee dat het leven maakbaar.

Wél vragen wij ons af, dat als het leven daadwerkelijk maakbaar zou zijn, er zoveel mensen te kampen hebben met psychisch (en ook lichamelijk) lijden? Verstaan deze mensen de levenskunst van het maakbare leven niet zo goed? Hebben ze ergens onderweg niet goed opgelet?

Als het leven daadwerkelijk maakbaar is, dan kiezen mensen toch voor een leven zonder lijden?

De illusie van controle

Naar onze mening ontstaat door het idee van een maakbaar leven, bij mensen een soort bewustzijn dat het leven dus ook controleerbaar is. Dat we controle hebben over externe processen, maar ook over interne processen.

Het idee dat het leven volledig maakbaar is, wordt naar onze mening ontkracht, alleen al door het feit dat we geen invloed hebben op externe processen. We hebben geen invloed op het weer, het verloop van tijd, etc. Ook hebben we geen controle over anderen: een ander kan altijd zelf keuzes maken. Kortom: in onze ogen voltrekt het leven zich, gedreven door de steeds voortschrijdende tijd en zijn we voortdurend in interactie met onze omgeving. We hebben daadwerkelijk weinig controle op deze omgeving (in absolute zin). Voorbeeld: je bent op weg naar vrienden. Door een ongeval kom je in een file terecht. Eenmaal uit de file gaat je auto op de snelweg stuk.

Maar hoe zit dat dan met interne processen? Hebben we controle over onze biologische processen? Hoe maakbaar is gezondheid? Hoeveel controle hebben we daadwerkelijk over onze gedachten, emoties en sensaties? Een voorbeeld uit de praktijk: iedereen heeft wel eens een presentatie moeten geven op school of op je werk. Je herkent vast wel de ongevraagde gedachten die bij je op komen, voordat je jouw presentatie gaat geven: “Wat nou als ik mijn tekst vergeet? Is mijn presentatie wel goed genoeg? Ben ik wel goed genoeg? En wat als ik begin te stotteren?”  

Ongevraagde gedachten en emoties

Tijdens, na of tussen onze bewuste denkprocessen door, komen er ongevraagd en voortdurend gedachten bij ons op. Je zou het kunnen vergelijken met de pop-ups van websites, die ongevraagd opkomen en schreeuwend je aandacht opeisen. Ook opkomende emoties zijn lastig te controleren. Het opkomen van emoties is niet tegen te gaan en ze controleren is erg lastig. En lichamelijke sensaties komen en gaan. Ook daarop lijken we weinig controle te hebben.

Natuurlijk kunnen we ons verstand sturen in bepaalde denkprocessen, bijvoorbeeld bij het bedenken van een oplossing of het uitwerken van een plan. En door bepaalde muziek of film te kijken die je triggert, kun je bewust emoties oproepen. Idem voor lichamelijke sensaties. Daarmee is het leven niet volledig maakbaar en controleerbaar.

Een onbeschreven blad?

In “Archetype, Attachment and Analyis”, schrijft Knox dat er tegenwoordig nog maar weinig draagvlak voor het idee dat de mens ter wereld komt als een onbeschreven blad. Een baby dat geboren wordt en heeft een “script” meegekregen: het DNA bijvoorbeeld bevat informatie over mogelijke kwetsbaarheden voor bepaalde ziekten, etc. Al in de buik komt het hechtingsproces op gang. Deze hechtingsrelatie krijgt vanaf het eerste moment na de geboorte verder gestalte. Gedurende de opvoeding van de baby en later het kind, vindt er een voortdurende wisselwerking plaats tussen het kind en zijn of haar hechtingsfiguren. Er vindt dus ook intergenerationele overdracht plaats van eigenschappen, kwaliteiten, maar ook van emotionele bagage. De manier waarop de hechtingsfiguren van het kind zich verhouden tot zichzelf, de ander en de wereld, dient als voorbeeld voor het kind en zal deze overnemen.

Naarmate een kind meer en meer volwassen wordt, zal het bewustzijn vaak ook toenemen. De maakbaarheid van hetgeen wat zich in de jeugd zich heeft voltrokken, kan met terugwerkende kracht niet ongedaan gemaakt worden. Daarmee zou immers de ontwikkeling tot dan toe tenietgedaan worden. Een volwassene is namelijk per definitie het resultaat van een opgegroeid (en opgevoed) kind. Kortom: hoe jij je als volwassene je verhoudt tot jezelf, de ander en de wereld, wordt in grote mate bepaald door wat je aanleg, je opvoeding en je meegemaakte gebeurtenissen. Vanuit dit perspectief bezien, kunnen we concluderen dat we vooral het resultaat zijn van een combinatie van aanleg, opvoeding en “het leven”, en dat veel zaken al uitgestippeld lijken te zijn.

Is het leven maakbaar?

In de inleiding schreven we al dat het niet ons doel is om een pasklaar antwoord te formuleren op deze vraag, maar om je meer bewust te maken rondom het idee van het maakbare leven. Een voorzichtige aanzet willen we je niet onthouden. In deze blog hebben we stilgestaan bij een aantal factoren die van invloed zijn op het idee van een maakbaar leven. Het idee van een volledig maakbaar leven is naar onze mening een illusie, alleen al op basis van het feit dat we op externe processen en factoren niet of nauwelijks invloed hebben.

Enige mate van maakbaarheid zit naar ons idee, in datgene waar je invloed en controle over hebt. De maakbaarheid van het leven zit volledig ingekapseld in het bewustzijn van ieder individu. Immers, je hebt alleen invloed op datgene wat je bewust denkt en meer concreet, op dat wat je doet. En ook daarvoor geldt dat je daar geen volledige controle over hebt. Gedragsmatig kennen we bijvoorbeeld reflexen, die autonoom verlopen.

In onze optiek is bestaat enige mate van maakbaarheid in jou, in jouw perspectief en bewustzijn, in het hier en nu. Jij kunt nu kiezen je innerlijke dialoog of gedachtegang vorm te geven en te kiezen om daar wel of geen gedragsmatig vervolg aan te geven. Natuurlijk is het mogelijk om een route uit te stippelen, plannen te maken en daar invulling aan te geven. Zolang dat proces onverstoord verloopt, kun jij jouw doelen bereiken. Je hebt echter geen invloed op alle externe partijen en processen die het leven mee vormgeven. De maakbaarheid van het leven is mogelijk binnen een kleine marge, dat zich kan manifesteren in het bewustzijn van eenieder van ons, in het hier en nu, zolang het leven jouw manifestaties toe laat.

Verandering van perspectief

Vanuit verschillende (zeker niet alle!) invalshoeken hebben we ingezoomd en inhoudelijk gekeken naar het idee van het maakbare leven. Als we uitzoomen en het geheel met een andere bril bekijken, dan is de bril van het stoïcisme in onze optiek een interessante. Het stoïcisme is een van de meest invloedrijke praktische filosofieën. Het idee van het maakbare leven, bekeken van de bril van het stoïcisme, levert iets interessants op. Een van de belangrijkste lessen van het stoïcisme is: alles is slechts een waarneming en een interpretatie. Ieder van ons neemt prikkels waar en interpreteert deze op zijn of haar unieke wijze. Als jij besluit dat je van mening bent dat het leven wél maakbaar is, dan kun je ook besluiten om je mening te herzien en vervolgens ervan uit te gaan dat het leven niet maakbaar is.

Wat levert deze verandering van perspectief jou op?

Een belangrijk onderscheid die het stoïcisme maakt, is zaken waar je geen controle op hebt en zaken waar je wel controle op hebt. Je focust je enkel op de zaken waar je wél controle op hebt. Denkende dat het leven in een bepaalde mate maakbaar is, houdt in dat je ervan uitgaat dat je bepaalde zaken invloed hebt. Maar is dat ook echt zo?

Op welke zaken heb jij invloed? En op welke niet?

Een alternatieve kijk

We leven in een snelle, steeds veranderende informatiemaatschappij. De afgelopen decennia zijn we steeds meer individualistischer geworden. Meer en meer willen én “moeten” we de regie in eigen handen nemen. We groeien op in een wereld dat het idee wekt dat het leven wel degelijk maakbaar is. Continu wordt dit beeld bevestigd door social media, films, zelfhulpboeken, etc. 

In onze optiek snakken mensen naar duidelijkheid. We kunnen kiezen wie en wat we geloven. En we willen maar al te graag geloven dat we een verregaande controle op onszelf en ons leven hebben. Uit dat idee putten we vertrouwen. Naar onze mening is deze drang naar controle een extreme uiting van een disfunctionele strategie, in de hoop dat we de ongemakken en pijn die we in het leven tegenkomen, uit de weg kunnen gaan. We zijn enorm bedreven om van onze pijn weg te bewegen, zeker als dit gesteund wordt door sterke overtuigingen.

De vraag is: wat levert deze drang naar controle, de drang naar een perfect en maakbaar leven jou op?

De drang naar controle, naar het maakbare leven, vaak gepaard ook met perfectionisme, en het herkenbare “moeten”, leiden eerder tot een toename van druk en stress, wat lijdt tot een vermindering van welzijn en welbevinden én tot een verminderde psychologische flexibiliteit. Je zet jezelf immers zo onder druk, dat je jezelf meer en meer forceert. 

Herken jij jezelf hierin?

Heb je vragen of wil je sparren?

Met deze blog hebben we beoogd je aan het denken te zetten over de maakbaarheid van het leven. Hopelijk zijn we hierin geslaagd, zonder daarbij je te hebben willen overtuigen. Het is in onze beleving altijd goed om eens bewust stil te staan bij hoe jij je wilt verhouden tot dit thema. 

Het kan zijn dat deze blog de nodige vragen bij je oproept, bijvoorbeeld over je persoonlijkheid, relaties of je prestaties en dat je de behoefte voelt om hierover te sparren. In een gratis kennismakingsgesprek gaan we graag het gesprek met je aan. Voel je vrij om contact op te nemen voor het inplannen van een afspraak.


filosofiegeluklevenmaakbaarmaakbaarheid


× Kan ik je helpen?